Sangoma weekend

Na mijn ontspannende ontbijtje op het strand vertrok ik met wat mensen van hier naar een afgelegen huis midden in de bergen. We gingen een ceremonie bijwonen van Sangoma's. Kort gezegd zijn dit kruidendokters die zich sterk verbonden voelen met de natuur en met hun voorvaderen. Ze geloven dat ze de voorvaderen tevreden moeten stellen door hen offers te brengen. Daarnaast dansen en zingen ze veel en vieren ze feest. Dit weekend was het namelijk de 'graduation' van een nieuwe sangoma, Tyatyambo.  

Even een korte beschrijving van de weg die je moet afleggen voordat je een Sangoma bent. Voordat je een Sangoma bent, ben je een Twaza. In het begin zijn Twaza's altijd gekleed in het wit en onderdanig aan andere mensen. Ze knielen iedere keer als ze een ruimte betreden of verlaten en ze mogen niet met andere mensen praten, behalve als die hen een zilveren voorwerp geven zoals een muntje. De onderdanige houding heeft te maken met het ego. Ze zijn van mening dat dit het probleem is van alles en je hier vanaf moet zien te komen. Twaza's hebben een sangoma leraar, en aan hem of haar moeten ze al hun dromen vertellen, want in dromen kunnen boodschappen van de voorvaderen zitten. Als een Twaza uiteindelijk over een geit droomt, betekent dit dat hij of zij klaar is voor de volgende stap; ze mogen een treetje hoger op de Sangoma-ladder. Eerst moeten ze een geit en drie kippen offeren aan de voorvaderen en dan moeten ze volledig gekleed gaan in rood. De rode Twaza's mogen wel met andere mensen praten en worden bediend door de witte Twaza's. Nog steeds bespreken ze al hun dromen met hun leraar totdat ze dromen over een koe. Deze koe moeten ze in detail beschrijven. Ook moet de droom vertellen waar de koe te vinden is. Vervolgens gaat een Sangoma de koe zoeken. De ceremonie wordt voorbereid, want dit is de laatste stap naar het Sangoma-bestaan. 

En dit is waar wij deel werden van het avontuur. We verbleven in het huis waar Chris woont, de leraar van Tyatyambo. Na een mooie klimtocht door de bergen, kwamen we aan bij een klein veldje met vier kleine roze hutjes met rieten daken. Eén hutje was de plek waar de ceremonie plaats zou vinden, één was de slaapplek, de ander was Chris' privé hut en de laatste was de keuken. Achterin was een veldje wat doorging als wc, kortom.. zonder schaamte op de hurken je plas doen met een geweldig uitzicht op een groene berg, wat een hoop goed maakte. Voor nummer 2 was er een houten hutje met een wc'tje en wc-papier. De traditie is dat iedereen (ook de mannen) een rok draagt of een swazi, wat een soort kleurrijke omslagdoek is. Sangoma's zijn 'geslachtsvrij', wat zich soms uit in erg vrouwelijke (homoseksuele) mannen. De luipaard is hun symbool, dus veel van hun kleren hebben een luipaardenprint. Voor ons heeft dit een lichtelijk Tokkie-gehalte, maar omdat zij het combineren met een hoop kleurrijke mooie sieraden vond ik het erg mooi. 

De ceremonie begon vrijdagavond. De vrouwen zaten links op de grond, de mannen rechts op bankjes (oneerlijk!). De Sangoma's zaten er tussenin tegen de muur en in het midden van de hut werd gedanst. De dans werd begeleid door een luide trommel en rinkelende bierdopjes om de enkels van de dansers. Hoe later het werd, hoe meer de dansers in een soort trance raakten, waardoor de mensen op de eerste rij soms zelfs moesten wegdeinsen om niet geraakt te worden. Tussen het dansen door prefelden de dansers soms iets, waarop de andere Sangoma's vaak instemmend reageerden met 'Makos'. Dit is een woord dat je altijd en als reactie op alles kan gebruiken. Nog steeds zeggen we het vaak, omdat het iets hilarisch is geworden.. zo vaak hoorden we het ('Maaaaakos, kos kos kos'). Net als 'good vibes'! Die avond kwam Tyatyabo kruipend de ruimte binnen, verstopt onder een kleed. Ze werd vergezeld door een geit. Er werd gezongen en gedanst, en vervolgens verliet ze de ruimte, zonder dat iemand haar echt had gezien. Nu moest ze bijna naakt een nacht doorbrengen in het bos, met haar voorvaderen zijn en bepaalde medicinale planten vinden. Gelukkig was het droog en volle maan, dus ze had het zwaarder kunnen treffen. De geit werd buiten geofferd door de andere sangoma's, buiten het zicht van ons. Wij sliepen op dunne matjes op de grond in de hut naast de 'party tent' dicht op elkaar, ieder onder een ander gekleurd dekentje in de kleren die je de hele dag al aan had gehad. Van slapen kwam het echter weinig, omdat het dansen en zingen de hele nacht doorging. 

De volgende ochtend werd iedereen wakker rond zonsopkomst, want dat was de tijd waarop Tyatyambo ongeveer terug zou keren uit het bos. In een hek op het veld stonden vier koeien. De Sangoma's dansten en zongen bij het hek. Plotseling kwam Tyatyambo aangerend, enkel gekleed in een onderbroekje en helemaal wit beschilderd met takken om haar middel en hoofd vol golvend koperkleurig haar. Drie van de vier koeien werden weggeleid, waardoor er eentje overbleef: de koe waarover zij gedroomd had. Deze werd aan zijn hoorns vastgebonden aan het hek. Zijn achterpoten werden aan elkaar geknoopt en zijn linker voorpoot werd achter zijn hoorn geklemd. De koe spartelde en brak door het vechten zelfs een deel van het hek. Tyatyambo knielde voor de opening van het hek terwijl de Sangoma's door gingen met zingen en de andere mensen de koe in bedwang hielden. Uiteindelijk liepen Tyatyambo en Chris samen het hek binnen met een speer in hun handen. Chris voelden de borst van de koe, om te bepalen waar het hart zat. Vervolgens hielden ze de speer op de goede plek, en voordat ik kon wegkijken, doorboorden ze het hart. Langzaam stroomde er wat bloed uit de wond, waarvan Tyatyambo een beetje in haar mond moest doen. Daarna verliet ze het hek en verdween in de privé hut. Een van de mannen die al die tijd de koe in bedwang hield, begon een mes in het achterhoofd van de koe te steken, keer op keer. De koe bleef bewegen met wijd opengesperde ogen. Op dit moment moest ik even in het gras gaan zitten.. dit was teveel voor de vroege zaterdagochtend op een lege maag. Later hoorde ik dat de messteken in het hoofd bedoeld waren om de zenuwen door te snijden, zodat de koe tijdens het doodgaan geen pijn zou lijden. Toch zag het er allemaal erg pijnlijk en bloederig uit, waardoor ik hier mijn twijfels over heb. Toen de koe eindelijk dood was, wat een eeuwigheid leek te duren, gingen ze hem fileren en uit elkaar snijden. Al het vlees werd op een grote hoop gegooid. 

Om bij te komen van dit indrukwekkende ritueel, vertoefden we de rest van de dag bij de rivier. Het was heerlijk zonnig weer en de natuur was beeldschoon. Ondertussen werd Tyatyabo's hoofd kaalgeschoren, want als Sangoma heb je een frisse nieuwe start nodig, en dit kan niet met je oude haar. Ze kreeg een nieuwe outfit aan vol kleuren en een soort tooi op haar hoofd. De staart van haar geofferde koe werd op  een versierde stok geplaatst. In de middag werden de huid, het hoofd en het carcas van de koe in een hoek van de slaaphut gelegd. Precies ja.. de ruimte waar mensen in slapen, de ruimte waar ik in moest slapen. Deze resten zouden ze zondag eten. De rest van de koe werd al bereid voor het diner van die avond. Maar eerst was het tijd voor het geven van cadeautjes. Het is gebruikelijk dat mensen praktische dingen cadeau geven voor het huis, omdat je bijna niks bezit als beginnende Sangoma. Iets wat veel gegeven wordt zijn dekens. De cadeaus werden één voor één door een Sangoma aan Tyatyabo aangegeven, waarna geklapt en gedanst werd. Ook haar leraar, Chris, kreeg af en toe een cadeau. 's Avonds aten we het vlees van de vers geslachte koe en werd er weer veel gedanst en gezongen. Tyatyambo danste mee en iedereen dronk zelf gebrouwen bier uit emmersen snoof tabak (ze noemen het snif) bij wijze van oppepper. Door mijn slaapgebrek van de nacht ervoor, besloot ik vroeg naar mijn matje op de grond te keren en zo ver mogelijk bij de koeienkop uit de buurt te gaan liggen. 

Zondagochtend hebben we de mooie heuvel beklommen waar de hutjes op uitkeken. Het was heerlijk om weer even omringd te zijn door stilte en te genieten van het uitzicht. Daarna hebben we de hele ochtend en vroege middag bij de rivier gerelaxt en onze lunch gemaakt op een zelfgemaakt kampvuurtje. Als afscheid van de Sangoma's mochten we binnenkomen in de privé hut en kregen we shotjes en bier geserveerd, gevolgd door een bord rijst met saus. We bedankten iedereen voor hun gastvrijheid, keken nog eens goed om ons heen en liepen met een uitgeput maar tevreden gevoel de berg weer op. Bovenaan de berg zou iemand van Amapondo ons komen ophalen met een bucky (auto met een grote open laadbak waar we allemaal opgepropt in zaten). Tegen de tijd dat we bovenaan waren was het donker, regende het een beetje en begon het te onweren. Tijdens de rit naar huis werden we getrakteerd op een lasershow, door de grote lichtflitsen die midden in het veld verschenen waar we doorheen reden. 

Eenmaal terug in Amapondo heb ik een lange, warme douche genomen, iets gegeten en ben ik uitgeteld op bed neergevallen. Vandaag is een regenachtige dag, dus perfect voor het schrijven van deze blog en het op een rijtje zetten van alles wat ik heb gezien het afgelopen weekend. Het was fasinerend, heftig, intens, vreemd, mooi, gruwelijk en grappig tegelijk. Morgen begint het normale ritme weer met lesgeven en helpen waar mogelijk. Fijn vertrouwd. :)